«Γκερνίκα».

Π. Πικάσο: «η ζωγραφική δεν έγινε για να διακοσμήσει διαμερίσματα»

Με αφορμή την έκθεση στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης «Γκέρνικα: Η ιστορία ενός πίνακα» ξεπροβάλλει στο προσκήνιο η προσωπικότητα του καλλιτέχνη Π. Πικάσο. Μία προσωπικότητα της οποίας οι δημιουργίες σήμαναν την απαρχή μιας τέχνης η οποία σημάδεψε τα τέλη του 19ου και ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Ο Πικάσο γεννήθηκε το 1881 στη Μάλαγα και φανέρωσε το αστείρευτο ταλέντο του από πολύ μικρός. Όσο μεγάλωνε κέρδιζε κάτι που άλλοι καλλιτέχνες φαίνεται την ίδια περίοδο να χάνουν. Εννοούμε την παιδική αθωότητα και τον αυθορμητισμό στα σχέδια και τα χρώματα, αλλά και στις κατασκευές. Η Γκερνίκα δημιουργήθηκε το 1937 όταν στην Ισπανία μαίνονταν ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους δημοκράτες (με πρωτοπόρους τους αριστερούς-κομμουνιστές και τροτσικιστές) και τους φασίστες του Φράνκο. Ήταν η εποχή που εθελοντές από ολόκληρο τον κόσμο (και από την Ελλάδα) κατατάχθηκαν στις γραμμές των υπερασπιστών της δημοκρατίας, πολέμησαν και πολλοί από αυτούς πέθαναν με το όραμα ενός καλύτερου κόσμου. Ο φασισμός με τη βοήθεια των ανερχόμενων ναζιστών κέρδισε πρόσκαιρα.
Η Γκερνίκα δεν είναι απλά ένα έργο ενός διανοουμένου, αλλά μια γροθιά στο στομάχι, ένα χτύπημα καμπάνας για τον ανερχόμενο φασισμό στην Ευρώπη, μια προειδοποίηση των δεινών που περιμένουν τη γηραιά Ήπειρο και όχι μόνο. Η Γκερνίκα είναι η αιματοβαμμένη υπεράσπιση της δημοκρατίας, τα κορμιά και το αίμα των υπερασπιστών της και τα ερείπια των βομβαρδισμένων πόλεων που καπνίζουν. Η «Γκερνίκα» φιγουράρει σε μουσεία, και πολλές φορές υποτιμάται το περιεχόμενο της, έναντι της πανθομολογούμενης καλλιτεχνικής της αρτιότητας. Ο Πικάσο μέσα από τα γραπτά του δήλωσε σαφώς την ιδεολογική του θέση, ώστε να παραμείνουν γνωστοί οι δρόμοι που τον οδήγησαν στη καταπληκτική δημιουργία του. Η ιδεολογία απαθανατίζεται στο έργο, το οποίο θα μπορούσε να είναι εντελώς διαφορετικό αν άλλαζε ο φορέας της ιδεολογίας, δηλαδή ο ζωγράφος.
Είναι πράγματι θαυμάσιο να βλέπεις εκστασιασμένους θεατές της Γκερνίκα. Είναι βέβαιο όμως ότι οδηγούν στο βάθος του μυαλού, τους λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκε αυτό το έργο; Ίσως δεν θέλουν να τους γνωρίζουν. Γκερνίκα από τότε είχαμε πολλές. Ακολούθησαν τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, το Βιετνάμ, οι βομβαρδισμοί της Γιουγκοσλαβίας, του Αφγανιστάν, του Ιράκ, η Παλαιστίνη Η «Γκερνίκα» είναι διαχρονική γιατί κατέγραψε ένα γεγονός το οποίο όμως κάποιοι θέλησαν στον όνομα της Δημοκρατίας να το επαναλάβουν. Ο μαινόμενος ταύρος και το τρομακτικό άλογο που αναπαριστώνται στο έργο, πήραν σάρκα και οστά, διέφυγαν από τα στενά όρια ενός πίνακα. Κυκλοφόρησαν δίπλα μας, προσπάθησαν να μας συνεφέρουν χωρίς να είναι κατορθωτό πάντα. Και αυτό γιατί δεν λάβαμε υπόψη μας το μήνυμα του έργου. Μείναμε πολλές φορές απλοί θεατές και όχι αναγνώστες και πρωταγωνιστές για την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης. Ο ίδιος ο Πικάσο γράφει: «Αν ένα έργο τέχνης δεν μπορεί να ζήσει για πάντα στο παρόν, τότε δεν αξίζει το κόπο να το κουβεντιάζουμε» (Τα γραφτά του Πικάσο, Το ζήτημα είναι να βρίσκεις σελ.23)
Ο Πικάσο διορισμένος από την δημοκρατική κυβέρνηση διευθυντής του Μουσείου Πράντο που βομβαρδίστηκε ανηλεώς, γράφει για τις μέρες του ισπανικού εμφυλίου:
«Ο ισπανικός πόλεμος είναι ο αγώνας των αντιδραστικών ενάντια στο λαό, ενάντια στην ελευθερία… Στον πίνακα που δουλεύω τώρα και θα τον ονομάσω Γκερνίκα, και σε όλα τα πρόσφατα έργα μου, εκφράζω καθαρά το μίσος μου για τη στρατιωτική κάστα που έχει βυθίσει την Ισπανία σ’ ένα ωκεανό θλίψης και θανάτου… Θέλω ακόμη να σας θυμίσω (απευθύνεται στο Συνέδριο των Αμερικάνων καλλιτεχνών) πως πάντα πίστευα, και ακόμη πιστεύω, ότι οι καλλιτέχνες , που ζουν και δουλεύουν στο χώρο των πνευματικών αξιών, δεν μπορούν και δεν πρέπει να μείνουν αδιάφοροι μπροστά σε μια σύγκρουση, όπου διακυβεύονται οι πιο υψηλές αξίες της ανθρωπότητας και του πολιτισμού» (Τα γραφτά του Πικάσο, Δηλώσεις για τον πόλεμο στην Ισπανία, σελ. 57-59)
Ο Π. Πικάσο δεν ήταν λοιπόν ένας απλά μεγάλος καλλιτέχνης. Ήταν ένας αγωνιστής, ο οποίος ερωτώμενος γιατί προσχώρησε στο Κουμμουνιστικό κόμμα Γαλλίας έγραψε: «Θα μ’ άρεσε να σας απαντήσω μ’ έναν πίνακα… Η προσχώρησή μου στο κουμουνιστικό κόμμα είναι λογική συνέπεια της όλης μου της ζωής, όλου μου του έργου. Γιατί περηφανεύομαι που το λέω, ποτέ μου δεν είδα τη ζωγραφική σαν τέχνη για καθαρή ευχαρίστηση, για διασκέδαση. Θέλησα με το χρώμα μου και το σχέδιο, αφού αυτά είναι τα όπλα μου, να προχωρήσω όλο και πιο πολύ στη γνώση του κόσμου και των ανθρώπων, γιατί τούτη η γνώση μας ελευθερώνει, κάθε μέρα και περισσότερο» (Τα γραφτά του Πικάσο, Γιατί προσχώρησα στο κομμουνιστικό κόμμα, σελ. 63,64)
Οι εποχές δεν άλλαξαν δυστυχώς. Οι κρατούντες θεωρούν εαυτούς τους περισσότερο δυνατούς από ποτέ. Βομβάρδιζαν τότε αλλά και σήμερα. Προωθούν απαράδεκτες εργασιακές σχέσεις, καταργούν αυτά που χρόνια η εργατική τάξη κέρδισε. Δημιουργούν εργασιακές «Γκερνίκες». Σφάλουν όμως αφού οι εργαζόμενοι θα πάρουν την τύχη στα χέρια τους. Αγωνίζονται περισσότερο από ποτέ ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και στη νέα τάξη πραγμάτων. Η Γκερνίκα, το νόημα της, είναι μέσα μας φάρος. Μας θυμίζει, ότι κάποιοι πολέμησαν ,έχασαν τη ζωή τους για υψηλά ιδανικά Είναι μια άλλη ιστορία ενός πίνακα που ίσως κάποιοι από μας δεν είδαν μα όλοι χρειάζεται να αρχίσουμε να την παίρνουμε υπόψη μας.

Απ. Σ. Παπαδημητρίου


Ρίξτε μια ματιά στα βιβλία: Τίμοθυ Χίλτον, «Πικάσο», μεταφρ. Α. Ρικάκης, εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα 1982 – «Ο Πικάσσο και η Μεσόγειος», Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλ. Σούτζου, κατάλογος έκθεσης, Αθήνα 1983 – Τα γραφτά του Πικάσο, επιμ. Μάριο ντε Μικέλι, μετάφρ. Ε. Ζερβού, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα. Carsten-Peter Warncke, “Pablo Picasso, 1881-1973”,I & II, Taschen, Paris 2007

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Φόρουμ Πρέβεζας στο χώρο της Αριστεράς, των Κινημάτων και της Οικολογίας,σελ.9, Απρίλιος 2008